اختلال دوقطبی یک بیماری روانی است که فرد را به طور غیرقابل کنترل بین دو حالت کاملاً متفاوت می‌برد. در این اختلال، فرد دوره‌هایی از افسردگی شدید و دوره‌هایی از حالت شیدایی یا انرژی بالا را تجربه می‌کند. به این معنی که ممکن است در یک زمان احساس غم و ناامیدی زیادی داشته باشد و در زمان دیگر احساس کند که بسیار پرانرژی، خوشحال یا حتی بیش از حد فعال است.
در دوره افسردگی، فرد ممکن است احساس غمگینی، بی‌انگیزگی و اضطراب کند. در این زمان، انجام کارهای روزمره مانند خوابیدن یا خوردن برای او دشوار میشود. از سوی دیگر، در دوره شیدایی، فرد ممکن است احساس کند که انرژی زیادی دارد و توانایی انجام کارهای زیاد و حتی خطرناک را دارد. گاهی ممکن است افکار غیرمعمول و غیرواقعی در سر داشته باشد.
این اختلال معمولاً در اوایل سنین نوجوانی یا جوانی شروع میشود و درمان آن با دارو و رواندرمانی میتواند کمک‌کننده باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب میتواند کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند.
فهرست مطالب
انواع اختلال دوقطبی،چه تفاوتی با هم دارند
اختلال دوقطبی به چند نوع مختلف تقسیم میشود که هرکدام ویژگی‌ها و شدت‌های متفاوتی دارند. این اختلال به طور کلی شامل سه نوع اصلی است:
اختلال دوقطبی نوع یک (Bipolar I Disorder)
این نوع از اختلال دوقطبی با دورههای شیدایی شدید همراه است که ممکن است به مدت یک هفته یا بیشتر طول بکشد. فرد در این دورهها انرژی زیادی دارد، افکارش شتابان است و ممکن است رفتارهای پرخطر یا غیرمعمولی از خود نشان دهد. همچنین، دورههای افسردگی عمیق هم در این نوع اختلال وجود دارد. برای تشخیص این نوع اختلال، فرد باید حداقل یک دوره شیدایی را تجربه کرده باشد.
اختلال دوقطبی نوع دو (Bipolar II Disorder)
در این نوع، فرد دورههای شیدایی کمتری دارد که به آن “هیپومانیا” گفته میشود. هیپومانیا شبیه به شیدایی است، اما شدت کمتری دارد. افراد مبتلا به نوع دو بیشتر دورههای افسردگی شدید را تجربه میکنند، که میتواند عملکرد روزانه آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
اختلال دوقطبی سایکلوتایمیک
این نوع اختلال شامل دوره‌هایی از هیپومانیا و افسردگی خفیف است که حداقل دو سال ادامه می‌یابد. علائم در این نوع به اندازه اختلالات نوع یک یا دو شدید نیست، اما همچنان میتواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.درمان این اختلالات در مرکز مشاوره و روانشناسی آرسین زیر نظر روانشناسان با تجربه انجام میشود.
علائم اصلی اختلال دوقطبی و نشانه‌های آن
علائم دوره شیدایی (Mania)
در دوره شیدایی، فرد احساس انرژی بسیار زیاد و نشاط دارد. علائم این دوره شامل:
احساس شادی یا هیجان غیرطبیعی
افزایش فعالیتهای جسمی یا فکری
افکار شتابان و مشکل در تمرکز
کاهش نیاز به خواب (مثلاً خوابیدن کمتر از 3-4 ساعت در شب)
رفتارهای پرخطر مانند خرید بی‌مورد، رانندگی خطرناک یا روابط جنسی بی‌پروایانه
اعتماد به نفس بالا یا خود بزرگ‌بینی.
علائم دوره افسردگی (Depression)
در دوره افسردگی، فرد ممکن است احساس غم، بی‌انگیزگی و ناامیدی کند. علائم افسردگی شامل موارد زیر است:
احساس غم یا بی‌ارزشی
کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند
مشکلات خواب، از جمله بی‌خوابی یا خواب بیش از حد
کاهش انرژی و احساس خستگی مفرط
مشکلات در تمرکز و تصمیم‌گیری
افکار خودکشی یا آسیب به خود
علت دقیق اختلال دوقطبی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی، شیمیایی مغز و عوامل محیطی میتوانند در بروز این بیماری تأثیرگذار باشند. تشخیص و درمان توسط بهترین روانشناس در تهران میتواند به فرد کمک کند تا شدت علائم را کاهش دهد و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کند.
دلایل بیماری دوقطبی را در جدول زیر مشاهده کنید
| عوامل زیستی | عوامل محیطی و روانی |
|---|---|
| ژنتیک و وراثت: سابقه خانوادگی بیماری‌های روانی میتواند احتمال ابتلا را افزایش دهد. | تجربیات تلخ کودکی: آزار عاطفی یا جسمی در کودکی زمینه‌ساز این اختلال است. |
| تغییرات شیمیایی در مغز: عدم تعادل در سروتونین و دوپامین موجب نوسانات خلقی میشود. | استرس‌های شدید زندگی: اتفاقاتی مانند طلاق یا از دست دادن شغل میتوانند علائم را تشدید کنند. |
| ساختار مغز: تغییرات در بخش‌هایی از مغز، مانند آمیگدال، در بیماران دوقطبی مشاهده شده است. | حمایت ناکافی اجتماعی: نبود پشتیبانی از سوی خانواده یا جامعه میتواند علائم را بدتر کند. |
| هورمون‌های استرس: کورتیزول بالا ممکن است نوسانات خلقی را تحریک کند. | سوگ و از دست دادن نزدیکان: این تجربیات میتوانند عامل آغاز یا شدت‌گیری اختلال باشند. |
| مصرف داروهای خاص: برخی داروها مثل کورتیکواستروئیدها ممکن است علائم را فعال کنند. | سوءمصرف مواد: مصرف الکل یا مواد مخدر میتواند محرک علائم باشد. |
| استفاده از داروهای خاص و عوارض جانبی: برخی داروها، مانند کورتیکواستروئیدها، میتوانند در افراد مستعد منجر به علائم دوقطبی شوند. | تجارب آسیب‌زا یا تروماتیک: تجارب شدیداً تروماتیک مانند تصادفات یا بلایای طبیعی میتوانند عامل محرک اختلال باشند. |
روش های درمان اختلال دوقطبی
درمان غیر دارویی برای اختلال دوقطبی به عنوان یک مکمل برای درمان دارویی عمل می‌کند و به فرد کمک می‌کند تا نوسانات خلقی خود را بهتر مدیریت کند. این روش‌ها شامل رواندرمانی، آموزش مدیریت استرس، تنظیم سبک زندگی، پشتیبانی اجتماعی و درمانهای پیشرفته مانند تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS) هستند. در ادامه، هر یک از این روش‌ها به تفصیل توضیح داده میشود.
درمان غیر دارویی
روان درمانی
به افراد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بهتر درک کنند و راهکارهای مؤثری برای مدیریت دورههای شیدایی و افسردگی پیدا کنند. یکی از روش‌های رایج در این زمینه، رفتار درمانی شناختی (CBT) است که به افراد می‌آموزد چگونه افکار منفی را شناسایی کرده و آنها را با افکار مثبت جایگزین کنند.
آموزش مدیریت استرس
مدیریت استرس یکی از جنبه‌های کلیدی درمان غیر دارویی اختلال دوقطبی به شمار می‌رود. افرادی که با این اختلال دست و پنجه نرم میکنند، باید تکنیک‌های مقابله‌ای را برای کاهش استرس‌های روزمره یاد بگیرند. این تکنیک‌ها شامل روش‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و تمرین‌های یوگا هستند که به کاهش اضطراب و حفظ تعادل روانی کمک میکنند.
تنظیم سبک زندگی
تأثیر زیادی در مدیریت اختلال دوقطبی دارد. خواب منظم، تغذیه سالم و ورزش منظم میتوانند به حفظ ثبات خلقی کمک کنند. ایجاد یک روتین روزانه و رعایت برنامه‌های خواب مناسب به فرد کمک می‌کند تا از بروز دورههای شیدایی و افسردگی جلوگیری کند. همچنین، کاهش مصرف مواد محرک مانند کافئین و الکل میتواند در کنترل این اختلال مؤثر باشد.
پشتیبانی اجتماعی
به عنوان یک عامل مؤثر در درمان اختلال دوقطبی شناخته میشود. حمایت خانواده، دوستان و گروه‌های درمانی به فرد کمک می‌کند تا با احساس انزوا و استرس‌های روانی مقابله کند. حضور در گروه‌های پشتیبانی و گفتگو با افرادی که تجربه‌های مشابهی دارند، میتواند احساس تعلق و امنیت را تقویت کند.
تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS)
یک روش درمانی نوین است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک نواحی خاصی از مغز بهره می‌برد. این روش بهویژه در درمان افسردگی مقاوم به داروها مؤثر است. در TMS، مغز با پالس‌های مغناطیسی تحریک میشود که به بهبود عملکرد نواحی مرتبط با خلق و احساسات کمک می‌کند. این روش بدون نیاز به جراحی انجام میشود و ممکن است در کاهش علائم افسردگی و شیدایی مؤثر باشد.
درمان دارویی
یکی از گروه‌های دارویی اصلی برای درمان این اختلال، مثبت‌کننده‌های خلقی هستند که لیتیوم را شامل می‌شوند. لیتیوم به طور خاص برای کنترل دورههای شیدایی و پیشگیری از دورههای افسردگی تجویز میشود و معمولاً به عنوان دارویی پایه برای مدیریت اختلال دوقطبی به کار می‌رود.
علاوه بر لیتیوم، داروهای ضد تشنج مانند والپروات سدیم و لاموتریژین نیز برای کنترل نوسانات خلقی استفاده می‌شوند. این داروها به ویژه برای افرادی که نمی‌توانند از لیتیوم استفاده کنند یا دچار عوارض جانبی آن هستند، تجویز می‌شوند.
در نهایت، داروهای ضد روانپریشی نیز برای کنترل علائم شدید شیدایی یا روان‌پریشی‌های ناشی از اختلال دوقطبی تجویز می‌شوند. این داروها شامل کواتی‌اپین و اریپیپرازول هستند که به کاهش علائم شیدایی و حفظ ثبات روانی کمک میکنند.
بهترین کلینیک مشاوره در مرکز تهران با محیطی حرفه‌ای و تیمی متخصص، مرکز تخصصی مشاوره و روانشناسی آرسین مکانی ایده‌آل برای بررسی و درمان اختلالات روانشناختی، از جمله اختلال دوقطبی، به شمار می‌رود.
سوالات متداول
چه افرادی بیشتر در معرض اختلال دوقطبی هستند؟
افراد دارای سابقه خانوادگی اختلالات روانی، بهویژه اختلال دوقطبی، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. همچنین، سن شروع این اختلال معمولاً بین 15 تا 25 سالگی است. جنسیت نیز تأثیرگذار است، زیرا این اختلال به طور مساوی در مردان و زنان مشاهده میشود.
آیا اختلال دوقطبی قابل پیشگیری است؟
پیشگیری از اختلال دوقطبی بهطور کامل ممکن نیست، اما مدیریت استرس، داشتن سبک زندگی سالم و درمانهای بهموقع میتوانند به کاهش شدت و تعداد دورههای شیدایی و افسردگی کمک کنند.
آیا افراد مبتلا به اختلال دوقطبی میتوانند زندگی عادی داشته باشند؟
با درمان مناسب، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی میتوانند زندگی عادی و پرباری داشته باشند. کنترل علائم و مدیریت دورهها از طریق دارو و رواندرمانی میتواند به این افراد کمک کند تا به فعالیتهای روزمره خود ادامه دهند و روابط اجتماعی سالمی برقرار کنند.
چه تفاوتهایی بین اختلال دوقطبی نوع یک و نوع دو وجود دارد؟
در اختلال دوقطبی نوع یک، دورههای شیدایی به شدت و مدت زمان بیشتری بروز میکنند که ممکن است به بروز مشکلات روانپریشی منجر شود. در اختلال دوقطبی نوع دو، دورههای شیدایی خفیفتری (هیپومانیا) وجود دارد و بیشتر شاهد دورههای افسردگی شدید هستیم.