بیش فعالی، که به اختصار ADHD نامیده میشود، یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-رشدی است که معمولاً در دوران کودکی بروز می‌کند و در برخی موارد تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. این اختلال به‌طور مستقیم بر روی سیستم توجه و کنترل رفتار تأثیر می‌گذارد. افرادی که به بیش فعالی مبتلا هستند ممکن است در مدیریت تمرکز، انجام کارهای طولانی یا کنترل حرکات خود با چالشهایی مواجه شوند.
این اختلال ناشی از تغییراتی در عملکرد بخش‌هایی از مغز، به‌ویژه نواحی مرتبط با توجه و خودکنترلی، است و می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی فرد داشته باشد، از جمله مشکلات در محیطهای آموزشی، شغلی و روابط اجتماعی.
افرادی که با اختلال نقص توجه زندگی می‌کنند معمولاً انرژی زیادی دارند، اما این انرژی ممکن است به شکل‌های غیرسازنده‌ای بروز کند، مانند ناتوانی در نشستن به مدت طولانی یا شروع فعالیت‌های مختلف بدون برنامه‌ریزی. این وضعیت نیازمند درک و مدیریت مناسب از سوی خانواده، مربیان و اطرافیان است.به طور خلاصه، بیش فعالی اختلالی است که تمرکز، کنترل رفتار و واکنش‌های فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نیازمند توجه و درک از سوی جامعه و متخصصین کلینیک روانشناسی در تهران است.
فهرست موضوعات
انواع بیش فعالی کدامند
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) به سه نوع اصلی تقسیم میشود که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. این دسته‌بندی به روانشناسان و متخصصان کمک می‌کند تا برنامه درمانی مناسب‌تری برای هر فرد طراحی کنند.
نوع غالباً بی‌توجه
در این نوع، مشکل اصلی فرد در تمرکز و توجه به جزئیات است. افراد مبتلا ممکن است در انجام کارهای روزمره دچار اشتباه شوند، چیزهایی را فراموش کنند یا نتوانند دستورالعمل‌ها را به درستی دنبال کنند. این نوع معمولاً در کودکان و بزرگسالانی مشاهده میشود که انرژی زیادی ندارند، اما در محیطهای تحصیلی یا کاری با چالش‌های جدی مواجه هستند.
نوع غالباً بیش‌فعالی-تکانشی
این افراد معمولاً پرانرژی، پرجنب‌وجوش و تکانشی هستند. نشانه‌ها شامل ناتوانی در نشستن به مدت طولانی، قطع کردن صحبت دیگران یا انجام کارها بدون فکر کردن می‌باشد. این نوع بیشتر در کودکان دیده میشود و می‌تواند در محیطهای اجتماعی مشکلاتی ایجاد کند.
نوع ترکیبی
این نوع شامل ترکیبی از مشکلات بی‌توجهی و بیش‌فعالی-تکانشی است. افرادی که به این نوع مبتلا هستند، هم در تمرکز مشکل دارند و هم رفتارهای پرتحرک و تکانشی از خود نشان می‌دهند. این نوع، رایج‌ترین شکل ADHD به شمار می‌آید و معمولاً نیاز به رویکردهای چندجانبه در درمان دارد.شناسایی دقیق نوع بیش فعالی، کلید اصلی در انتخاب روش‌های درمانی توسط دکتر معصومه گلشنی درمانگر تخصصی کودک در تهران و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا می باشد.
چه دلایلی باعث بیش فعالی ADHD میشود
بیش فعالی یا اختلال نقص توجه یکی از مشکلات عصبی است که به دلایل متعددی برمی‌گردد. این اختلال، برخلاف تصور عمومی، ناشی از تربیت نادرست یا کمبود تلاش فرد نیست، بلکه ترکیبی از عوامل زیستی و محیطی در شکل‌گیری آن مؤثر هستند.
یکی از دلایل اصلی بیش فعالی، ژنتیک است. تحقیقات نشان می‌دهد که این اختلال در خانواده‌هایی که سابقه مشکلات اختلال نقص توجه دارند، بیشتر مشاهده میشود. تغییرات در ژن‌های مرتبط با عملکرد سیستم عصبی می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
عامل دیگر، عملکرد غیرطبیعی مغز است. نواحی خاصی، مانند لوب پیشانی که مسئول تمرکز و کنترل رفتار است، ممکن است در افراد مبتلا به ADHD به‌خوبی عمل نکند. همچنین، عدم تعادل در سطح مواد شیمیایی مانند دوپامین در مغز می‌تواند مشکلاتی در کنترل توجه و رفتار ایجاد کند.
عوامل محیطی نیز نقش مهمی دارند. قرار گرفتن جنین در معرض مواد مضر مانند دود سیگار، الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد. همچنین، تولد زودرس یا وزن کم هنگام تولد از دیگر عواملی است که می‌تواند در بروز این اختلال تأثیرگذار باشد.در نتیجه، هرچند عوامل محیطی و سبک زندگی میتوانند تأثیرگذار باشند، اما ریشه‌های اصلی بیش فعالی معمولاً به عوامل زیستی و ژنتیکی برمی‌گردد. این آگاهی می‌تواند به والدین و جامعه کمک کند تا نگاهی دقیق‌تر و علمی‌تر به این اختلال داشته باشند.
بیش فعالی دارای چه علائمی است
افراد مبتلا به بیش فعالی ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره با چالشهایی روبرو شوند که تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی‌شان دارد.با این علائم بیشتر آشنا بشوید.
تأخیر در انجام کارها: این افراد معمولاً در انجام کارها به موقع دچار مشکل هستند و به سادگی کارها را به تعویق می‌اندازند. این تأخیر می‌تواند باعث ایجاد فشار روانی و اضطراب شود.
ناتمام گذاشتن کارها و رفتن به سراغ فعالیت‌های دیگر : این افراد معمولاً نمی‌توانند تمرکز خود را بر روی یک کار خاص حفظ کنند و به محض دیدن یک فعالیت جدید، به آن سمت می‌روند و کار قبلی را نیمه‌کاره رها می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث شود که پروژه‌ها یا مسئولیت‌ها به درستی پیش نروند.
عدم تمرکز: یکی از مشکلات اصلی است که افراد با آن مواجه هستند. در محیطهای کاری یا آموزشی، افرادی که به بیش فعالی مبتلا هستند، نمی‌توانند به مدت طولانی بر روی یک وظیفه تمرکز کنند. این مشکل به ویژه در محیطهای شلوغ و در انجام کارهایی که نیاز به دقت دارند، بیشتر خود را نشان می‌دهد.
بی‌نظمی شدید و انجام کارها به شکل نامرتب:از علائم بارز این اختلال میتوان به شلوغی و بی‌نظمی محیطهای کار یا خانه اشاره کرد که این افراد گاهی اوقات در انجام منظم وظایف خود دچار مشکل می‌شوند و کارهایشان از نظم و ترتیب خارج می‌گردد.
عدم توجه به جزئیات و اشتباهات سهوی:از علائمی که ممکن است به‌طور مکرر مشاهده شود، تمرکز ضعیف است. این افراد به راحتی جزئیات مهم را نادیده می‌گیرند و ممکن است به اشتباهات ساده و سهوی دچار شوند.
حواس‌پرتی با کوچک‌ترین صدا :افراد مبتلا به بیش فعالی به سرعت از حواس‌پرتی رنج می‌برند و کوچک‌ترین صدا یا تغییرات در محیط می‌تواند باعث از دست دادن تمرکزشان شود.
فراموشکاری در مورد کارهای روزمره:فراموش کردن قرارها، وظایف یا حتی مسائل مهم روزانه می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر روابط اجتماعی و عملکرد کاری داشته باشد.در جدول زیر میتونید این علائم و نشانه ها را مشاهده کنید.
| علائم و نشانه‌های بیش فعالی | علل عصبی و ژنتیکی بیش فعالی |
|---|---|
| دشواری در انجام وظایف به‌طور منظم و عدم پیگیری دقیق | تأثیرات ژنتیکی و ارثی بر ساختار مغز و سیستم عصبی |
| مشکل در حفظ توجه در محیط آموزشی یا شغلی | نقص در فعالیت نوروترانسمیترها مانند دوپامین و نوراپی‌نفرین |
| رفتارهای بیقراری و جنب‌وجوش مداوم | تفاوت‌های ساختاری در نواحی مغزی مانند پیشانی |
| عدم توانایی در توقف فعالیت‌های فیزیکی | وراثت از خانواده با سابقه اختلالات رفتاری یا عصبی |
| سخن گفتن بی‌وقفه و ناتمام گذاشتن مکالمات | آسیب‌های مغزی دوران کودکی یا بلوغ زودرس |
| انجام اقدامات تکانشی بدون توجه به پیامدها | نوسانات هورمونی که می‌تواند رفتار را تحت تأثیر قرار دهد |
| فراموشی مداوم جزئیات و وسایل شخصی | مشکلات مربوط به مسیرهای عصبی و تأثیرات طولانی‌مدت |
تست ها و آزمون های تشخیص بیش فعالی
مقیاس ارزیابی واندربیلت
این مقیاس 55 سوالی، ابزاری معتبر برای شناسایی و ارزیابی علائم بیش‌فعالی و نقص توجه به شمار می‌رود. علاوه بر بررسی شاخص‌های اصلی ADHD، به شناسایی اختلالات همزمان مانند اختلال نافرمانی مقابله‌ای، اختلال سلوک، اضطراب و افسردگی نیز می‌پردازد.
نمایه توجه کودک
این مقیاس به‌وسیله معلمان طراحی شده تا علائم ADHD را در محیطهای آموزشی مورد ارزیابی قرار دهد. CAP بر روی رفتارهایی مانند بی‌توجهی، تکانشگری و تعاملات اجتماعی تمرکز دارد و به معلمان کمک می‌کند تا عملکرد کودک را در کلاس به‌خوبی تحلیل کنند.
سیستم ارزیابی رفتار کودکان
BASC ابزاری کامل برای ارزیابی جنبه‌های رفتاری و عاطفی کودکان به شمار می‌آید. این ارزیابی نه تنها به بررسی علائم اختلال نقص توجه و پرخاشگری می‌پردازد، بلکه مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، ضعف توجه و یادگیری را نیز تحلیل کرده و توانایی‌های اجتماعی و مهارت‌های حل مسئله کودک را مورد سنجش قرار می‌دهد.
چک لیست رفتار کودک
CBCL به تحلیل گسترده رفتار کودک می‌پردازد و شامل مواردی مانند شکایات فیزیکی، کناره‌گیری اجتماعی، رفتارهای پرخاشگرانه و حتی رفتارهای ضدقانونی است.
مقیاس رتبه‌بندی کانرز
پرسشنامه کانرز با هدف شناسایی تأثیر ADHD بر زندگی فردی و اجتماعی کودک طراحی شده است. این ارزیابی رفتارهای روزمره، عملکرد تحصیلی، تعاملات اجتماعی و تأثیر این علائم بر زندگی خانوادگی و روابط را مورد بررسی قرار می‌دهد.
روش های درمان بیش فعالی،راهکارهای مناسب کدامند
درمان بیش فعالی بسته به نوع و شدت اختلال، ممکن است شامل روش‌های مختلفی باشد. از دیدگاه بهترین روانشناس در تهران، درمان این اختلال معمولاً ترکیبی از روش‌های دارویی و غیر دارویی است.
روش دارویی معمولاً شامل استفاده از داروهایی است که بر تعادل شیمیایی مغز تأثیر می‌گذارند. داروهای محرک مانند متیل فنیدیت و آمفتامین‌ها به‌طور معمول برای کاهش علائم بیش فعالی و بهبود تمرکز تجویز می‌شوند. این داروها به تنظیم سطوح دوپامین و نوراپی‌نفرین کمک کرده و عملکرد مغزی را بهبود می‌بخشند.
درمان‌های غیر دارویی مانند مشاوره رفتاری و درمان‌های شناختی نقش مهمی در کاهش علائم دارند. در مشاوره رفتاری، فرد یاد می‌گیرد که چگونه رفتارهای تکانشی خود را کنترل کند و به مدیریت مشکلات توجه و تمرکز بپردازد. در درمان شناختی-رفتاری، فرد تکنیک‌هایی را برای تغییر الگوهای فکری منفی و تقویت خودکنترلی یاد می‌گیرد.
علاوه بر این، ایجاد یک محیط حمایتی و ساختارمند در خانه و مدرسه نیز می‌تواند به کنترل علائم کمک کند. فعالیت‌های بدنی منظم و تغذیه سالم نیز تأثیر زیادی در کاهش اضطراب و بهبود توجه دارند.درمان بیش فعالی باید به صورت شخصی‌سازی شده توسط یک روانشناس یا متخصص سلامت روان انجام شود تا نیازهای خاص هر فرد برآورده گردد.
سوالات رایج
آیا بیش فعالی فقط در دوران کودکی وجود دارد؟
بله ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه یابد، هرچند که علائم آن ممکن است تغییر کند.
چه عواملی باعث بروز بیش فعالی میشود؟
عوامل ژنتیکی، اختلالات عصبی و محیطهای پر استرس میتوانند از جمله دلایل بروز بیش فعالی باشند.
بیش فعالی در کودکان چگونه شناسایی میشود؟
با مشاهده علائمی مانند بیقراری، دشواری در تمرکز و ناتمام گذاشتن کارها در محیطهای مختلف، میتوان به این نتیجه رسید که فرد ممکن است با چالشهایی مواجه باشد.